Działo się to we wsi Żeszczynka 28 grudnia 1920 roku Dziekan Dekanatu Parczewskiego ksiądz kanonik Felix Ostojski, stosownie do polecenia Władzy Diecezjalnej Podlaskiej z dnia 5 grudnia 1919roku N^o 3984, zjechawszy na grunt Kościoła Parafialnego we wsi Żeszczynka, w obecności:

a) dozoru tego Kościoła w całym składzie zebranego, a mianowicie Prezesa Dozoru Józefa Tereszczuka i Członków Dozoru: Aleksandra Halczuka, Grzegorza Sozoniuka, Jana Byszuka

b) księdza Franciszka Hordiewicza Zarządcy rzeczonego Kościoła,

przystąpił, wziąwszy za podstawę rzeczywisty, obecny stan własności Kościoła i beneficjum Żeszczyńskiego do sporządzenia tego inwentarza według następujących rozdziałów:

Rozdział I

Kościół i jego najbliższe otoczenie

1. Budowa Kościoła

Kościół w Żeszczynce zrobiony z drzewa sosnowego, kształt jego podłużny i nie nosi cech żadnego stylu. Składa się on z Prezbiterium, nawy, babińca i zakrystii. Kościół ma sufit. Podłoga wszędzie z drzewa sosnowego; ma 8 okien: w nawie kościelnej 7 okien i jedno okno w zakrystii;[1] te okna wielkości: wzdłuż ¼ metra i wszerz ¾ metra i są z prostego szkła. Drzwi w całym budynku kościelnym z drzewa sosnowego, okucia i zamki bardzo proste. Dach kościoła we wszystkich jego częściach pokryty gontami, rynn nie ma. Po środku dachu  jest wieżyczka, w której się mieści sygnaturka. Na dachu kościoła jest 3 krzyże: na facjacie, w wieżyczce i na końcu dachu. Ściany wewnątrz kościoła są tapetowane. Długość kościoła 32 łokci, szerokość 10 łokci, wysokość 8 ½ łokci. [2] Stan ścian kościoła w ogóle jest jeszcze dosyć dobry. Kościół jest zaasekurowany w Towarzystwie ubezpieczenia od ognia i Dozór Kościelny płaci rocznie Towarzystwu ubezpieczenia 44 marki, w tej sprawie odniosłem się do Towarzystwa w Lublinie o podniesienie asekuracji, albowiem obecna jest bardzo niska.

Historia Kościoła Żeszczyńskiego bardzo krótka. Przed 120 laty, na tym miejscu był cmentarz pogrzebalny, unicki; kiedy kościół unicki się spalił, pozostała kaplica tego cmentarza. Dziedzic z Sapiehowa p. Kempiński tę kaplicę zwiększył i odtąd ona stałą się Kościołem parafialnym unickim. W 1875r. rząd rosyjski przerobił ten kościół na cerkiew prawosławną, a w 1919r. dekretem jego Ekscelencji najwielebniejszego Arcypasterza Diecezji Podlaskiej księdza Biskupa Henryka Przeździeckiego od 4 maja ta cerkiew była przerobiona na Kościół Katolicki. Podczas ostatniej wojny kościół uszkodzony nie był. Kościół był benedykowany przez księdza Majsterskiego, byłego proboszcza parafii Wisznickiej. Kościół jest fundowany pod wezwaniem EXALTATIO SANCTI CRUCIS. Temu kościołowi jako odpust służy dzień Podwyższenia Krzyża Świętego tj. 14 września. Na co wedle słów księdza Majsterskiego, dał łaskawie ustnie pozwolenie Jego Excelencja Najwielebniejszy ksiądz Biskup Diecezji. Kościół Żeszczyński ma prawa kościoła parafialnego, lecz obecnie cura animarum powierzona proboszczowi parafii Wisznickiej. Na parafię składają się następujące wsie: Żeszczynka, Sapiehowo, Alexandrowo, Przechód, Lipinki, Kalichowszczyzna, Żuławy, Zapole, Zacisze.[3]

Odległość tych wsi od Kościoła Żeszczyńskiego jest taka:

Sapiehowo – 3 wiorsty

Alexandrowo – 5 wiorst

Przechód – 5 wiorst

Lipinki – 8 wiorst

Kalichowszczyzna – 8 wiorst [4]

Parafia Żeszczyńska liczy 1100 dusz, innowierców prawosławnych w obrębie parafii 15 rodzin, mianowicie: w Żeszczynce 6 rodzin, w Przechodzie 1 rodzina, w Lipinkach 4 rodziny, w Kalichowszczyźnie 4 rodziny. Kościół nie należy do żadnego patronatu ni rządowego ni prywatnego.

Dozór Kościelny egzystuje i składa się z następujących osób: Józefa Tereszczuka, Alexego Halczuka, Jana Byszuka, Andrzeja Maksymiuka i Grzegorza Sozoniuka. Kościół żadnych zapisów na światło, lampę lub odnowienie nie posiada; nie ma też legatów mszalnych. W obrębie parafii klasztorów, szpitali zarządzanych przez Siostry Miłosierdzia, kaplic prywatnych lub publicznych – nie ma. Przy kościele obecnie proboszcza nie ma, cura animarum parafii Żeszczynka powierzona proboszczowi Wisznickiemu. Ze służby kościelnej obecnie jest tylko stróż, ma on mieszkanie, ogród i kawałek gruntu. Przy kościele jest dzwonnica z drzewa sosnowego długości 8 łokci, szerokości 8 łokci i wysokości 14 łokci, pokryta ona gontami, na dachu jest krzyż drewniany, w dzwonnicy są schody wiodące do dzwonu. Ma ona jedne drzwi, bez zamków, odległość jej od kościoła – 30 łokci. Podczas Wielkiej Wojny Rosjanie zabrali 6 dzwonów, lecz sama dzwonnica w niczym nie ucierpiała i obecny stan jej jest jeszcze dosyć dobry. Cmentarz kościelny wraz z kościołem zajmuje ½ morga,[5] pomników na nim nie ma, jest tylko 3 drewniane krzyże i 5 starych drzew. Ścieżki dla procesji nie ma, nie ma też na tym cmentarzu i ogrodzenia, domu przedpogrzebowego nie ma. Cmentarza grzebalnego Kościół nie ma i parafianie chowają ciała zmarłych na cmentarzu Wisznickim.

Rozdział II

Przedmioty stanowiące własność kościoła na stałe
w tymże umieszczone

1. Ołtarz

Ołtarz wielkim, zrobiony z drzewa sosnowego. Na wierzchu ołtarza Twarz Pana Jezusa otoczona promieniami i 3 aniołkami i po obu stronach 2 większe figury aniołów. W ołtarzu – Pan Jezus na krzyżu, po bokach po jednej statui.[6] Ołtarz malowany na biało. Ciborium drewniane, bardzo proste, w środku wyklejone papierem, z całością ołtarza harmonizuje. Mensa drewniana, portatyk nie uszkodzony. Przed mensą ołtarza jest jeden stopień z drzewa sosnowego. Stan wszystkich części ołtarza stosunkowo dobry. W kościele jest jeszcze 2 ołtarze boczne i jeden idąc od Wielkiego Ołtarza po prawej stronie Matki Boskiej w stylu bizantyńskim, z dzieciątkiem Jezus. Obraz ma dwie korony, które wyglądają jakby były pozłacane, oprócz tego na tymże ołtarzu znajdują się jeszcze na wierzchu obraz Matki Boskiej Bolesnej, a u dołu nad mensą mała figura Niepokalanego Poczęcia. Po lewej zaś stronie idąc od Wielkiego Ołtarza znajduje się ołtarz Zbawiciela. W tym ołtarzu umieszczony obraz Zbawiciela, na tym obrazie jest tablica posrebrzana z słowiańskim napisem: „Przyjdźcie błogosławieni Ojca Mego”. Obraz ten w stylu bizantyńskim. U góry tego ołtarza Imię Jezus, otoczone promieniami i dwoma aniołkami. Chrzcielnicy nie ma. Kazalnica w tym kościele jest, zrobiona ona z drzewa sosnowego i u góry upiększona główkami aniołów. Nad amboną jest daszek, na którym wyrzeźbione X Przykazań Boskich. Pod daszkiem Duch Święty otoczony promieniami. Konfesjonału nie ma. W nawie kościelnej 3 ławki drewniane, bardzo prostej roboty. Balustrada przed Wielkim Ołtarzem jest upiększona prostą rzeźbą, zrobiona ta balustrada z drzewa sosnowego i jest zaścielona obrusem dla Komunii. Chór drewniany z poręczami z desek, organów nie ma. Parafianie zebrali 5 tysięcy marek dla kupna fisharmonii. Ściany kościoła żadnych malowideł nie mają i są otapetowane papierem, napisów na ścianach nie ma.

Rozdział III

Przedmioty stanowiące ruchomą własność kościoła

Uwaga. Kościół Żeszczyński nie ma prawie żadnych utensyliów, niezbędnych dla odprawiania Nabożeństwa, takowe proboszcz Wisznicki, przywozi ze sobą za każdym razem z Wisznic. Z utensyliów i sprzętów kościelnych znajdują się następujące: 

1. puszka dla komunikantów – na zewnątrz srebrna, wewnątrz pozłacana, waga 600 gramów

2. krzyż niklowany w zakrystii

3. trzy wota:  dwa na Wielkim Ołtarzu i jeden na bocznym

4. dwa lichtarze niklowane

5. trybularz z łódką (blaszany, stary)

6. dwa dywaniki: jeden przy ołtarzu, a jeden w zakrystii

7. kociołek blaszany i kropidło z rączką

Przedmioty z drzewa i innych materii:

1. krzyż drewniany procesjonalny

2. dwa krzyże duże na ścianach (drewniane)

3. trzy krzyże na ołtarzach (drewniane)

4. komoda z czterema szufladkami i jedną szafką na wierzchu

5. sześć lichtarzy drewnianych

6. komplet kanonów na Wielkim Ołtarzu

7. jedna para szklanych ampułek

8. jedno krzesło wiedeńskie do spowiadania

9. tacka blaszana

10. dwa feretrony drewniane:

a) z jednej strony: dzieciątko Jezus, a drugiej: M.B. Różańcowa

b) z jednej strony: obraz Wniebowzięcia, a drugiej: stworzenie świata[7]

11. dwa stare sztandary: jeden czerwony, drugi fioletowy

12. kropielniczka blaszana do święconej wody

13. poduszka dla mszału

14. dywanów 4: dwa na stopniu Wielkiego Ołtarza, dwa na stopniu bocznego ołtarza

Na ścianach kościoła jest 4 zawieszonych obrazów:

1. po bokach Wielkiego Ołtarza jest dwa obrazy:

a) Zwiastowania N.M.P. wysokości jednego metra, szerokości ½ metra

b) Koronacja M.B. wysokości jednego metra, szerokości ½ metra

2. w nawie kościelnej zawieszony duży obraz przedstawiający Sąd Ostateczny w ramie drewnianej, na nim napis słowiański nieczytelny – ten obraz bardzo stary i nie pozbawiony wartości pod względem sztuki

3. obraz malowany na płótnie w stylu bizantyńskim „Zachariasz i Archanioł Gabriel”

Aparaty i bielizna kościelna:

1. obrusów lnianych – 3

2. puryfikaterzów – 12

3. korporałów – 2

4. palek – 4

5. ręczniczków do wycierania rąk – 8

6. ręcznik duży w zakrystii – 1

Księgi kościelne:

1. Ewangeliczka

2. śpiewnik kościelny

3. kancjonał

Rozdział IV

Budowle mieszkalne i gospodarskie, inwentarz żywy lub martwy,
archiwum urzędnika Stanu Cywilnego,
archiwum Dozoru Kościelnego

1.Dom dla proboszcza.

Dom drewniany z drzewa sosnowego ma sufit, piwnicy pod domem nie ma, ściany tynkowane. Dom wewnątrz bardzo zapuszczony i potrzebuje gruntownej reperacji albowiem już od kilku lat w nim nikt nie mieszka. Obszerność domu: wzdłuż 32 łokci, wszerz 15 ½ łokci, wysokość 5 łokci. Dom ma 5 pokoi, 2 spiżarnie i kuchnię. Ma 14 drzwi i 12 okien. Podłoga drewniana. Pieców ma 5 z nich: 2 kaflowe, 1 ceglany, 1 piec chlebowy i 1 piec angielski w kuchni. Uwaga. Piec angielski obecnie jest rozebrany i ma być zrobiony nowy. Dach kryty słomą. Dla organisty i dla zachrystianina mieszkania nie ma. Stodoła się buduje, już są postawione ściany i krokwie. Obszerność tej stodoły: długość 36 ½ łokci, szerokość 14 łokci, wysokość 10 łokci. Obszerność obory: długość 24 łokci, szerokość 28 łokci, wysokość 4 ½ łokci. Obszerność spichlerza: długość 10 ½ łokci, szerokość 9 łokci, wysokość 4 ½ łokci. Wszystkie te zabudowania są kryte słomą i stan ich jest bardzo zły, potrzebna gruntowna reperacja. Ogrodzenia wszystkich budynków jak mieszkalnych tak i gospodarczych nie ma.

2.Inwentarz

Ni żywego, ni martwego inwentarza plebania nie ma. Do kościoła należy 4 włuki[8] gruntu w tej liczbie: 36 mórg łąki. Jest ogród owocowy, w którym się znajduje 50 drzew (jabłoń, gruszy, śliw), ogród zapuszczony.

3. Archiwum urzędnika Stanu Cywilnego

          1. księga metryk urodzenia od 4 stycznia 1920r

          2. księga metryk zaślubionych od 8 lutego 1920r

          3. księga metryk zejścia od 3 lutego 1920r

Na tem opis stanu kościoła i beneficjum we wsi Żeszczynka zakończony, przez Dziekana księdza Kanonika Felixa Ostojskiego, Zarządcę zacnego kościoła księdza Franciszka Hordiewicza, Prezesa i Członków Dozoru podpisany i pieczęcią kościelną opatrzony został.

Dano we wsi Żeszczynka 28 grudnia 1920 roku.

                                                                                  PODPISY

Niniejszy inwentarz fundi instructi parafii Żeszczynka powagą naszą zatwierdzamy.

Janów, 11 lutego 1921 roku

Pieczęć i podpis Biskupa Przeździeckiego

Pieczęć i podpis Kanclerza Kapituły Podlaskiej

W 1922 roku za księdza Proboszcza parafii Żeszczynka Michała Pióro przybyło:

1. konfesjonał z drzewa sosnowego w prostym stylu

2. chrzcielnica z drzewa sosnowego i topolowego

Przedmioty stanowiące ruchomą własność kościoła:

1. puszka dla komunikantów na zewnątrz i wewnątrz pozłacana (1500 marek)

2. krzyż wiszący nad Wielkim Ołtarzem – ofiara śpiewaków

3. puszka dla komunikantów na zewnątrz srebrem a wewnątrz wyzłocona z koroną (połamana) – ofiarowana z parafii Tuchowicz

4. kielich na zewnątrz i wewnątrz wyzłocony (1500 marek), kielich na zewnątrz srebrny, a wewnątrz wyzłocony (ofiarowany z parafii Tuchowicz)

5. trybularz w łódką (blaszane) – ofiarowany z parafii Zofibór

6. do komody dorobiono wszystkie szuflady i szafka na monstrancję ofiarowana przez G. Sozoniuka

7. klęcznik z sosnowego drzewa – domowy wyrób

8. sześć lichtarzy drewnianych ofiara Eliasza Juchimowicza i Pawła Wasilewskiego z Sapiehowa

9. tacka blaszana do mszy świętej i tacka blaszana z naczyniami do chrztu

10. czternaście stacji Męki Pańskiej ofiarowane z parafii Zofibór

11.     a) obraz do grobu na Wielki Piątek ofiara z parafii Zofibór

          b) obraz Wniebowzięcia N.M.P. ofiarowany z parafii Radoryż

          c) pacyfikał drewniany ofiarowany z parafii Radoryż

          d) krzyż mosiężny z podstawą ofiarowany z parafii Radoryż

12. katafalk z sosnowego drzewa

13. naczynie na wodę za Wielkim Ołtarzem

14.     lampka wieczysta blaszana (w złym stanie)

          lampka wieczysta niklowana ofiarowana przez parafię Zofibór

15. świece ozdobne ofiarowane przez parafię Zofibór

16. portret Ojca Świętego

17. modlitwy nad klęcznikiem

18. pięć dywanów na przysłonienie ołtarzy i stopni (lniane)

Aparaty i bielizna kościelna:

1.       a) obrus lniany (domowego wyrobu)

          b) obrus z płótna fabrycznego od księdza Biskupa

          c) obrus pounicki

2. trzy humerały lniane

3. trzy komże dla ministrantów ofiarował Grzegorz Sozoniuk, Jan Prud z Przechodu i Leokadia Rudzka z Sapiehowa

4. jedna alba ofiarowana przez księdza Biskupa

5.       a) ornat biały – ofiara Joachima i Marii Koladów i gospodarzy wsi Przechód

          b) ornat biały – ofiara z parafii Tuchowicz

          c) ornat czerwony – ofiara księdza Biskupa

          d) ornat czerwony – ofiara księdza Biskupa

          e) ornat czerwony – ofiara parafii Tuchowicz

          f) ornat czarny – ofiara księdza Biskupa

          g) ornat fioletowy – ofiara Bronisławy Głowackiej z Sapiehowa

          h) ornat fioletowy – ofiara parafii Tuchowicz

          i) ornat zielony – ofiara Teodory Hładun z Sapiehowa

          j) kapa biała – ofiara parafii Tuchowicz

          k) kapa biała – ofiara parafii Prostyń

          l) kapa fioletowa – ofiara parafii Stoczek

          m) kapa czerwona – ofiara parafii Stoczek

6.       a)cztery stuły białe

          b) dwie fioletowe

          c) dwie biało-fioletowe

7. sześć pasków do przepasywania alby

8.       a) bursa do chorych biała

          b) bursa do chorych czerwona

9. dwie sukienki na puszkę

10.     a) chorągiew biała

          b) sztandar z krzyżem – ofiara Marii Zawadzkiej

11. Tło dla Najświętszego Sakramentu z wyszytym Imieniem Jezus – ofiara Marii Zawadzkiej

12.     a) mszał codzienny i świąteczny – ofiara księdza Biskupa

          b) mszał żałobny – ofiara księdza Biskupa

          c) rytuał

Budowle mieszkalne i gospodarskie i inwentarz żywy i martwy:

1. plebania – pokryto dach słomą, na zewnątrz otynkowano wapnem, wnętrze obito papierem dwa pokoje i oszklono okna

2. dach stodoły pokryto słomą i przystosowano narzędzia rolnicze

3. pobudowano nową oborę długości 29 łokci, szerokości 11 łokci, dach ze słomy

4. piwnica murowana z dachem z drzewa

5. kościół ogrodzony ostrokołem a plebanię i ogrody częściowo ostrokołem, częściowo żerdziami

6. na plebani znajduje się:

a) dwa stoły – wyrób domowy

b) jeden fotel poduszkowy i krzesło – wybór domowy

c) jedna kanapa domowego wyrobu

d) jedno łóżko kuchenne z drewna i łóżko dzienne

Przedmioty kupione za bytności księdza Stanisława Forysia, stanowiącą ruchomą własność kościoła:

1. mszał nowy – 138 złotych

2. naczynia do olejów świętych, do chrztu niklowane wyzłocone wewnątrz – 89 złotych

3. kubeczek do polewania wody, używany przy chrzcie świętym – ofiara Wandy Zawadzkiej

4. nowa komoda do zakrystii – 300 złotych

5. dwa dzwonki komunijne – 80 złotych

6. sześć lichtarzy mosiężnych – 223 złote

7. dzwon przywieziony z Warszawy – ofiara pań koło Polek, waży 17kg

8. pulpit dębowy, rzeźbiony – ofiara młodzieży 65 złotych

9. ornat zielony – ofiara księdza Stanisława Forysia

10. kapa czerwona – 197 złotych

11. dwie pary ampułek

12. obrus z kupnego płótna – ofiara Bolesławy Halczuk

13. kropidło – 10 złotych

14. kociołek niklowy – 14 złotych

15. ewangeliczka – 10 złotych

16. naczynie do soli używane przy chrzcie świętym – ofiara księdza Stanisława Forysia

17. naczynie do olejów świętych do chorych – 10 złotych

18.  trzy dywany na stopnie ołtarzowe – ofiarowane przez Eufemię Filipiuk, Kazimierza Juchimiuka i Stefana Kalinowskiego

          Za kadencji duszpasterza księdza proboszcza Kazimierza Izdebskiego od roku 1926-1935 włącznie nie ma żadnych adnotacji w inwentarzu co do nabycia do kościoła nowych rzeczy.

1936 rok

Przedmioty nabyte za kadencji księdza Feliksa Leśniewskiego:

1. fisharmonia kupiona w Lublinie – 500 złotych

2. chorągiew czerwona – 50 złotych

3. chorągiew biała – 65 złotych

4. alba do mszy świętej – 15 złotych

5. dwie komże dla księży – 20 złotych

6. dwadzieścia komży dla ministrantów – 20 złotych

7. dwie stuły fioletowe – 20 złotych

8. tuwalnia – 70 złotych

9. dwadzieścia puryfikaterzy – 3 złote

10. cztery korporały – 4 złote

11. dziesięć pelerynek dla ministrantów – 17 złotych

12. kapa czarna pogrzebowa – 76,85 złotych

13. kapa biała – 70 złotych

14. baldachim – 150 złotych

15. chorągiew pogrzebowa – 50 złotych

16. dwa sztandarki pogrzebowe – 15 złotych

17. jeden sztandarek dla ministrantów – 35 złotych

18. ławki dwie przed ołtarzem dla ministrantów – 50 złotych

19. krzyż pogrzebowy – 15 złotych

20. obrus na ołtarz, duży – 30 złotych ofiara kobiet ze wsi Sapiehów 

21. chorągiew biała – ofiara pewnej Pani z Białej Podlaskiej

22. poduszeczki dwie: biała i czerwona dla dziewczynek, które je noszą w czasie uroczystych procesji – 25 złotych

23. w ogrodzie przy plebani posadzone 23 drzewa owocowe: grusze, śliwy i jabłonie

24. obraz duży na ścianie w prezbiterium Zwiastowanie N.M.P. podarowała pewna osoba z Warszawy

25. obraz drugi, duży Matka Boża Anielska w prezbiterium wisi w ramach prowizorycznych, kupiony w Warszawie w 1941 roku za 10 złotych

26. obrus duży na ołtarz wielki podarowała pewna pani z Warszawy: „Niech będzie pochwalony Przenajświętszy Sakrament”

27. obrusy małe na ołtarze boczne

28. dwa obrusy czerwone, wełniane na ołtarze boczne od pani Derlikiewicz z Sapiehowa

29. szopka na Boże Narodzenie kupiona w 1942 roku za 80 złotych za pieniądze z tacy

30. postawiona została stodoła w 1936 roku

31. obora stara kupiona za 28 500 złotych

32. chlew postawiony w 1938 roku

33. ogrodzony kościół w 1937 roku

34. ogrodzenie plebanii i ogród przy plebani i w 1937 roku

35. ogrodzenie cmentarza grzebalnego w 1938 roku

36. wyremontowane zostały podłogi częściowo na plebani

37. zrobiona sztaba przy oborze i stajni

38. została przeprowadzana komasacja i częściowo niektórych ziem kościoła rzymskokatolickiego kościoła w parafii Żeszczynka w 1938 roku

39. dach na plebani częściowo poreperowany, zatkane otwory słomą

PODPISY

Przedmioty nabyte w latach 1943-1944 oraz remonty dokonane w powyższych latach:

1. odnowiono stary kielich (pozłocono za 200 złotych)

2. kupiono tackę pod ampułki – 50 złotych

3. obrus uszyto na wielki ołtarz z domowego materiału przez Halczuków z Żeszczynki – 200 złotych

4. przywieziono z Lublina od sióstr Szarytek obrusy

5. pokryto oborę i stodołę od strony południowej, północna strona jest niepokryta

6. pokryto dach nad zakrystią deseczkami

7. posadzono 32 drzewka owocowe w 1944 roku na wiosnę

8. zrobiono nową bramę do podwórka i do cmentarza i poprawiono w niektórych miejscach ogrodzenie przy plebani oraz zakończone grodzenie cmentarza grzebalnego

Ksiądz Telesfor Perchuda